Τα στάδια της πνευματικής ανάπτυξης - 2ο μέρος από τον Σκοτ Πεκ
Ανταγωνισμός και πίστη.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα των διαφορετικών αυτών σταδίων - και ο βασικότερος λόγος που είναι τόσο σημαντικό να τα κατανοήσουμε - είναι η αίσθηση της απειλής που υπάρχει ανάμεσα σε αυτά τα άτομα που βρίσκονται σε τόσο διαφορετικά επίπεδα στο πνευματικό τους ταξίδι.
Σε κάποιο βαθμό όλοι μπορεί να απειλούμαστε από τους ανθρώπους που βρίσκονται στο στάδιο που αφήσαμε πίσω μας, γιατί μπορεί να μην είμαστε ακόμα βέβαιοι ότι πραγματικά έχουμε προχωρήσει και να μη νιώθουμε ασφαλείς μέσα στη νέα μας ταυτότητα. Αλλά στο μεγαλύτερο βαθμό, απειλούμαστε συνήθως από εκείνους που βρίσκονται μπροστά μας, όχι πίσω μας.
Εκείνοι που βρίσκονται στο Στάδιο Ένα συχνά δείχνουν αναίσθητοι και αδιάφοροι - τίποτα δε μοιάζει να τους αγγίζει πολύ. Αλλά αν καταφέρετε να διαπεράσετε την επιφάνεια, θα ανακαλύψετε ότι φοβούνται κυριολεκτικά τους πάντες και τα πάντα.
Τα άτομα στο Στάδιο Δύο, δεν αισθάνονται ιδιαίτερα απειλημένοι από εκείνους που είναι στο Στάδιο Ένα - τους αμαρτωλούς. Αγαπούν τους αμαρτωλούς, καθώς τους βλέπουν σαν γόνιμο έδαφος για τις νουθεσίες τους.
Απειλούνται όμως από τους σκεπτικιστές / αμφισβητίες του Σταδίου Τρία, και ακόμα περισσότερο απειλούνται από τους πιστούς του Σταδίου Τέσσερα, οι οποίοι μοιάζουν να πιστεύουν στα ίδια πράγματα που πιστεύουν και εκείνοι, αλλά, με κάποια ελευθερία που βρίσκουν κυριολεκτικά τρομακτική.
Όσοι βρίσκονται στο Στάδιο Τρία, τώρα, δεν απειλούνται ιδιαίτερα από τους χωρίς αρχές χαοτικούς του Σταδίου Ένα, ούτε από εκείνους που βρίσκονται στο Στάδιο Δύο, τους οποίους θεωρούν προληπτικούς ηλίθιους. Απειλούνται όμως από τα άτομα του Σταδίου Τέσσερα, που έχουν τον ίδιο επιστημονικό τρόπο σκέψης με εκείνους, κι ωστόσο, με κάποιο τρόπο, πιστεύουν στην τρελή ιδέα του Θεού. Αν αναφέρετε τη λέξη "μεταστροφή" στα άτομα του Σταδίου Τρία, θα φαντάζονταν έναν ιεραπόστολο να στρίβει το χέρι ενός άθεου για να τον πείσει να "αλλαξοπιστήσει" και θα τους σηκωνόταν η τρίχα.
Χρησιμοποίησα μέχρι εδώ τη λέξη "μεταστροφή" μάλλον ελεύθερα, για να περιγράψω τη μετάβαση από το ένα στάδιο στο επόμενο. Ωστόσο, είναι μια πολύ διαφορετική εμπειρία σε κάθε περίπτωση. Οι μεταστροφές από το Στάδιο Ένα στο Στάδιο Δύο είναι συνήθως πολύ ξαφνικές, πολύ δραματικές. Οι μεταστροφές από το Στάδιο Τρία στο Στάδιο Τέσσερα, από την άλλη, τείνουν να είναι σταδιακές. Για παράδειγμα, ήμουν με τον Paul Vitz, συγγραφέα του βιβλίου Η Ψυχολογία ως Θρησκεία, όταν κάποιος τον ρώτησε πότε έγινε χριστιανός.
Έξυσε το κεφάλι του και είπε : " κάπου ανάμεσα στο ΄72 και το ΄76". Συγκρίνετέ το αυτό με τον άνθρωπο του Σταδίου Δύο ο οποίος λέει: Ήταν οκτώ το βράδυ της δεκάτης εβδόμης Αυγούστου!" Είναι φανερό πως πρόκειται για δύο διαφορετικά φαινόμενα.
Μίλησα για άτομα του Σταδίου Τρία - τους σκεπτικιστές και αμφισβητίες - σαν να βρίσκονται πνευματικά μπροστά από τη μεγαλύτερη πλειοψηφία των εκκλησιαζόμενων του Σταδίου Δύο. Τα άτομα αυτά έχουν επίσης υποστεί "μεταστροφή" - δηλαδή, μια μεταστροφή προς το σκεπτικισμό και την αμφιβολία, πράγμα ισοδύναμο με αυτό που η Βίβλος ονομάζει περιτομή της καρδιάς. Είναι μπροστά από τον άνθρωπο του Σταδίου Δύο, ο οποίος αναγνώρισε τον Ιησού σαν Κύριο και Σωτήρα του ακριβώς στις οκτώ το βράδυ της δεκάτης εβδόμης Αυγούστου, αλλά ενδέχεται να υποστούν άλλη μια μεταστροφή για να βρουν τη γαλήνη και τη δικαιοσύνη. Η μεταστροφή δεν είναι που συμβαίνει μέσα σε μια στιγμή και για μόνο μια φορά. Είναι μια διαρκής διαδικασία. Περιμένω και ελπίζω ότι θα εξακολουθήσω να "μεταστρέφομαι" μέχρι την ημέρα που θα πεθάνω.
Τα φαινόμενα μερικές φορές απατούν
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να θυμηθούμε και πάλι πως ο Θεός παρεμβάλλεται πολλές φορές στις κατηγορίες μου και πως πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί και ευέλικτοι όταν κάνουμε διάγνωση που βρίσκονται οι συνάνθρωποί μας - και εμείς - στο φάσμα αυτό της πνευματικής ανάπτυξης. Υπάρχουν άνθρωποι που επιφανειακά μοιάζουν να βρίσκονται σε ένα στάδιο, ενώ στην πραγματικότητα, βρίσκονται κάπου αλλού. Για παράδειγμα, υπάρχουν άνθρωποι που πηγαίνουν τακτικά στην εκκλησία και που, στο γυμνό οφθαλμό, δείχνουν να βρίσκονται στο Στάδιο Δύο, αλλά μέσα τους δεν είναι ικανοποιημένοι με τη θρησκεία τους και την αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό και έχουν αρχίσει να σκέπτονται με επιστημονικό τρόπο. Αυτό είναι τόσο σύνηθες, που έχουν δημιουργηθεί ολόκληρα εκκλησιάσματα που είναι μόνο αμυδρά θρησκευτικά. Πολλοί μεθοδιστές και πρεσβυτεριανοί ιερείς σε ευκατάστατες κοινότητες προαστίων δε μιλούν στο εκκλησίασμά τους για τον Θεό την Κυριακή το πρωί, αλλά την ψυχολογία. Θεός φυλάξει αν μιλούσαν για το Θεό. Θα παραήταν απειλητικό. Από την άλλη, υπάρχουν άνθρωποι που μιλούν για τον Θεό, αλλά δεν είναι διόλου θρήσκοι ή πνευματικοί. Αυτοί είναι άτομα που μπορεί να δείχνουν ότι είναι στο Στάδιο Τέσσερα, που φορούν τη στολή του Σταδίου Τέσσερα - όπως μερικοί αρχηγοί αιρέσεων - αλλά που στην πραγματικότητα είναι εγκληματίες του Σταδίου Ένα.
Κατά τον ίδιο τρόπο, δε βρίσκονται όλοι οι επιστήμονες στο Στάδιο Τρία. Υπάρχουν επιστήμονες που αφοσιώνονται σε έναν εξαιρετικά περιορισμένο τομέα της έρευνας όπου αισθάνονται ασφαλείς, ενώ αγνοούν όλο το μυστήριο του κόσμου. Τέτοιοι επιστήμονες στην πραγματικότητα βρίσκονται στο Στάδιο Δύο.
Υπάρχουν, επίσης, άτομα τα οποία οι ψυχίατροι χαρακτηρίζουν οριακές προσωπικότητες. Ένα από τα χαρακτηριστικά τους είναι ότι μοιάζουν να έχουν το ένα πόδι στο Στάδιο Ένα και το άλλο στο Στάδιο Δύο, και το ένα χέρι στο Στάδιο Τρία και το ένα δάχτυλο στο Στάδιο Τέσσερα. Είναι σκόρπιοι. Τους λείπει η συνοχή, και για αυτό, κατά μια έννοια, τους λέμε οριακούς: τους λείπουν τα όρια.
Επιπλέον, υπάρχουν άτομα που αρχίζουν να μπαίνουν σε ένα πιο προχωρημένο στάδιο, μετά πέφτουν πάλι προς τα πίσω. Για τα άτομα που πέφτουν από το Στάδιο Δύο, στο Στάδιο Ένα, μάλιστα χρησιμοποιούμε ένα συγκεκριμένο ρήμα - λέμε πως "ξανακυλούν". Χαρακτηριστικά θα μπορούσε να είναι ένας άντρας που τριγυρνάει πίνοντας και παίζοντας τυχερά παιχνίδια και κυνηγώντας γυναίκες και ζώντας ρέμπελη ζωή, μέχρι που, μια μέρα, πέφτει πάνω σε ένα φονταμεταλιστή που συζητάει λιγάκι μαζί του και τον σώζει. Για τα επόμενα δύο τρία χρόνια, κάνει μια καθώς πρέπει, θεοσεβούμενη ζωή και μετά, μια μέρα, εξαφανίζεται και κανείς δεν ξέρει που βρίσκεται μέχρι που τον ανακαλύπτουν έξι μήνες αργότερα πίσω στο βούρκο. Οι θρησκευόμενοι φίλοι του μιλούν μαζί του και τον σώζουν και πάλι και τα καταφέρνει αρκετά καλά για μερικά χρόνια, μέχρι που ξανακυλά στο βούρκο για μια ακόμη φορά.
Υπάρχουν επίσης άτομα που πηγαινοέρχονται, σαν εκκρεμές, ανάμεσα στο Στάδιο Δύο και στο Στάδιο Τρία. Ένα παράδειγμα τέτοιου ατόμου θα μπορούσε να είναι κάποιος που εκκλησιάζεται συχνά και ο οποίος λέει: "Φυσικά και πιστεύω ακόμα στο Θεό. Κοίτα πόσο όμορφη είναι η φύση, οι λόφοι που πρασινίζουν και τα άσπρα σύννεφα που πετούν στον ουρανό και τα λουλούδια που ανθίζουν. Είναι φανερό πως η ανθρώπινη ευφυία δεν μπορούσε να έχει δημιουργήσει τόση ομορφιά, θα πρέπει λοιπόν να υπάρχει μια θειική ευφυία που τα έθεσε όλα αυτά σε κίνηση εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Αλλά ξέρεις, στο γήπεδο του γκολφ είναι τόσο όμορφα όσο και στην εκκλησία την Κυριακή το πρωί και μπορώ να λατρεύω τον Θεό μου στο γήπεδο του γκολφ το ίδιο καλά".
Ο άνθρωπος αυτός, λοιπόν, προτιμά το γήπεδο του γκολφ από την εκκλησία. Και όλα καλά μέχρι που η επιχείρησή του δεν πηγαίνει και τόσο καλά οπότε σκέφτεται : " Ω Θεέ μου, δεν πηγαίνω στην εκκλησία συχνά. Δεν προσεύχομαι!" Ξαναγυρίζει στην εκκλησία και αρχίζει να προσεύχεται με όλη του δύναμη, μέχρι που μετά από δύο τρία χρόνια, υπάρχει άνθηση στην οικονομία - ίσως επειδή προσευχόταν τόσο θερμά - και εκείνος ξανακυλά στο Τρίτο Στάδιο και στο γήπεδο του γκολφ.
Μετά υπάρχουν και άλλοι που κινούνται ανάμεσα στο Στάδιο Τρία και το Στάδιο Τέσσερα. Είχα ένα φίλο έτσι που τον έλεγαν Θήοντορ. Την ημέρα, ο Θήοντορ είχε ένα πραγματικά καταπληκτικό επιστημονικό μυαλό, με μια εκπληκτική ικανότητα για ορθολογική σκέψη και θα πρέπει να ήταν το πιο βαρετό άτομο που άκουσα ποτέ στη ζωή μου. Αλλά, που και που, κάποιο βράδυ, ο Θήοντορ έπινε λιγάκι ή κάπνιζε μαριχουάνα, και ξαφνικά άρχιζε να μιλάει για τη ζωή και το θάνατο και το νόημα της δημιουργίας. Γινόταν τόσο πνευματώδης που καθόμουν στα πόδια του καταγοητευένος. Αλλά το επόμενο πρωί, ερχόταν να με δει και έλεγε; "Δεν ξέρω τι με έπιασε εχθές το βράδυ. Μιλούσα για τα πιο τρελά πράγματα που μπορεί να φανταστεί κανείς. Πρέπει να σταματήσω να πίνω και να καπνίζω μαριχουάνα". Δεν επιδοκιμάζω φυσικά τη χρήση ναρκωτικών, αλλά θέλω να δείξω ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα ναρκωτικά φαίνεται πως τον βοηθούσαν να χαλαρώσει και να αφεθεί στην κατεύθυνση που τον καλούσε, αλλά από την οποία, στο ψυχρό φως της ημέρας, προσπαθούσε να το σκάσει και κρυβόταν έντρομος πίσω από τον ορθολογισμό του Σταδίου Τρία.
Ανθρώπινη εξέλιξη και πνευματική ανάπτυξη
Παρόλο που είναι δυνατόν, όταν δεν έχουμε ακόμα γερές βάσεις, να ξανακυλήσουμε σε προηγούμενο στάδιο, δεν είναι δυνατόν να πηδήσουμε κάποιο από τα στάδια της πνευματικής ανάπτυξης, όπως ακριβώς δεν μπορούμε να πηδήξουμε κανένα από τα καθαρά ψυχολογικά στάδια της φυσιολογικής ανθρώπινης ανάπτυξης. Μάλιστα, τα δύο μοτίβα εξέλιξης, έχουν παρόμοια πορεία. Για παράδειγμα, τα παιδιά, μέχρι την ηλικία των πέντε ετών περίπου, είναι λίγο πολύ πλάσματα του Σταδίου Ένα. Δεν έχουν ακόμα εσωτερικεύσει τη διαφορά ανάμεσα στο σωστό και το λάθος, λένε ψέματα, κάνουν ζαβολιές, κλέβουν παιχνίδια. Δεν είναι, λοιπόν, διόλου περίεργο που πολλά από αυτά γίνονται όταν μεγαλώσουν ψεύτες, κλέφτες, και απατεώνες. Πιο δύσκολο είναι να εξηγήσει κανείς πως συμβαίνει και τόσο πολλά παιδιά γίνονται μεγαλώνοντας τίμιοι, αξιοπρεπείς, νομοταγείς πολίτες.
Από την ηλικία των πέντε ετών μέχρι τα δώδεκα, τα παιδιά τείνουν να βρίσκονται στο Στάδιο Δύο. Μπορεί να είναι άτακτα, αλλά δεν είναι σοβαροί επαναστάτες. Κατά βάση, πιστεύουν ότι ο τρόπος με τον οποίο θέλουν η μαμά και ο μπαμπάς να γίνονται τα πράγματα, είναι ο μοναδικός σωστός τρόπος. Είναι μεγάλοι μιμητές και οπαδοί. Αλλά καθώς έρχεται η εφηβεία, η οικογενειακή ζωή γίνεται σωστή κόλαση. Όσα λένε η μαμά και ο μπαμπάς - που άλλοτε ήταν ο λόγος του Θεού - τώρα υπόκεινται σε κριτική και απόρριψη. Αυτό είναι το στάδιο της αμφισβήτησης και του σκεπτικισμού. Και το Στάδιο Τέσσερα δεν μπορεί να αρχίσει αν δεν ξεπεραστεί η εφηβεία.
Αν και δεν μπορεί κανείς να πηδήξει ή να παρακάμψει κάποιο στάδιο, κάθε άνθρωπος περνά από τα διάφορα στάδιο με το δικό του ρυθμό. Για παράδειγμα, έχω ένα φίλο που μεγάλωσε σε ένα καθολικό σπίτι του Σταδίου Δύο, και όταν ήταν δεκαπέντε χρονών, ακριβώς όταν έμπαινε στην εφηβική περίοδο της επανάστασής του, η εταιρία του πατέρα του τον μετέθεσε στο Άμστερνταμ και όλη η οικογένεια τον ακολούθησε εκεί. Στο Άμστερνταμ έστειλαν το φίλο μου σε ένα σχολείο ιησουϊτών. Οι Ολλανδοί ιησουίτες είναι πολύ ανεπτυγμένοι άνθρωποι. Μάλιστα, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του Πάπα Ιωάννη Παύλου του Δεύτερου, είναι να βρει έναν τρόπο να αφορίσει ολόκληρη την Ολλανδία, επειδή ολόκληρη η χώρα κλίνει αισθητά προς μια κουλτούρα του Σταδίου Τέσσερα. Ο φίλος μου, λοιπόν, έπεσε στα χέρια των γεμάτων αποδοχή αυτών των ιησουϊτών, οι οποίοι ενθάρρυναν τις αμφιβολίες του, και τον καθοδήγησαν στην αμφισβήτησή του. Όταν επέστρεψε από το Άμστερνταμ, στα δεκαεννέα του, ήταν ήδη στην αρχή του Σταδίου Τέσσερα.
Παρόλο που είναι δυνατόν να περάσει κανείς γρήγορα από το ένα στάδιο στο άλλο, είναι επίσης αρκετά πιθανό να κολλήσει κάπου. Πριν από πολλά χρόνια, όταν ήμουν σύμβουλος σε ένα μοναστήρι, έβλεπα τους υποψήφιους μοναχούς πριν φορέσουν το ράσο του δόκιμου, που ήταν η πρώτη επίσημη διαδικασία για να καθοριστεί κατά πόσο ήταν κάποιος φτιαγμένος να γίνει μοναχός ή μοναχή. Θυμάμαι ένα τέτοιο υποψήφιο συγκεκριμένα, μια γυναίκα γύρω στα σαράντα πέντε, την οποία μου ζητήθηκε να δω, επειδή η ηγουμένη ανησυχούσε για εκείνη. Παρόλο που ήταν πρότυπο υποψήφιας μοναχής, οι άλλες υποψήφιες δεν τη συμπαθούσαν και τόσο.
Καθώς μιλούσα με τη γυναίκα αυτή, ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι δεν ήταν σαν να είχα μια γυναίκα σαράντα πέντε ετών στο γραφείο μου. Η στάση και η συμπεριφορά της ήταν ενός ελαφρά χαζού οκτάχρονου κοριτσιού. Όταν τη ρώτησα για την πνευματική της ζωή, αυτά που άκουσα δε μου φάνηκαν αυθεντικά. Μου φάνηκε σαν να άκουγα κάποιο καλό κοριτσάκι που αναμασούσε την κατήχησή του. Καθώς είμαι ψυχίατρος, μετά από λίγο της ζήτησα να μου μιλήσει για την παιδική της ηλικία.
"Α", είπε, "είχα μια υπέροχη, πολύ ευτυχισμένη παιδική ηλικία". Αυτό φυσικά με έβαλε αμέσως σε υποψίες, γιατί κανείς δεν έχει μια υπέροχη, πολύ ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Είπα λοιπόν : "Συνέχισε. Πες μου τι ήταν τόσο υπέροχο;" Άρχισε, λοιπόν, να μου μιλάει για την παιδική της ηλικία και μου είπε ότι είχε μια αδερφή που ήταν ένα χρόνο μεγαλύτερη από την ίδια και ήταν πολύ δεμένες και έπαιζαν συνέχεια μαζί. Η αδερφή της είχε εφεύρει ένα φάντασμα, τον Ουγκλ, και κάποτε, ήταν οι δυο τους στην μπανιέρα και η αδερφή της φώναξε: " Πρόσεξε, έρχεται ο Ουγκλ!" Εκείνη λοιπόν βούτηξε στο νερό για να ξεφύγει από τον Ουγκλ και η μητέρα της την έδειρε. Τη ρώτησα "γιατί;" και εκείνη είπε : " Επειδή έβρεξα τα μαλλιά μου".
Μετά έμαθα ότι η μητέρα της είχε πάθει σκλήρυνση κατά πλάκας όταν εκείνη ήταν δώδεκα χρονών και πέθανε όταν ήταν δεκαοκτώ. Πως μπορείς, λοιπόν, να κάνεις την εφηβική σου επανάσταση απέναντι σε μια γυναίκα που όχι μόνο σου τις βρέχει επειδή έβρεξες τα μαλλιά σου, αλλά παθαίνει μια ανίατη ασθένεια όταν ακριβώς μπαίνεις στην εφηβεία σου, και πεθαίνει πριν να είσαι αρκετά μεγάλη για να βγάλεις κάποιο νόημα από όλα αυτά; Αν δεν μπορείς να κάνεις την εφηβική σου επανάσταση, το πιθανότερο είναι να καθηλωθείς στο Στάδιο Δύο. Και αυτό είχε συμβεί σε αυτή τη γυναίκα.
Ελέγξτε το μπουντρούμι σας
Ένα άλλο σημαντικό πράγμα που πρέπει να ξέρει κανείς για τα στάδια της πνευματικής ανάπτυξης είναι πως όσο κι αν αναπτυσσόμαστε, όλοι μας διατηρούμε απομεινάρια από προηγούμενα στάδια, ακριβώς όπως διατηρούμε την σκωληκοειδίτιδά μας. Υπάρχει ένα κομματάκι του Σταδίου Ένα μέσα στο μπουντρούμι της προσωπικότητάς μου - Σκοτ Πεκ, ο εγκληματίας - παρόλο που δε σκοπεύω να το αφήσω να βγει. Μάλιστα, μόνο επειδή αναγνωρίζω την ύπαρξή του, είμαι σε θέση να προσθέσω ένα ακόμα τούβλο στο κελί του κάθε εβδομάδα. Ωστόσο, είναι πολύ άνετο κελί. Έχει μοκέτα από τοίχο σε τοίχο και έγχρωμη τηλεόραση και μερικές φορές το βράδυ, μπορεί να κατεβώ στο μπουντρούμι και να μιλήσω μαζί του, φροντίζοντας να είμαι πάντα στην άλλη πλευρά των κάγκελων.
Κατά τον ίδιο τρόπο, υπάρχει ένα κομμάτι του Σταδίου Δύο στην προσωπικότητά μου - ο Σκοτ Πεκ που σε στιγμές άγχους ή πίεσης πολύ θα ήθελε να είχε ένα μεγάλο αδερφό ή ένα μεγάλο μπαμπά για να του δώσει μερικές ξεκάθαρες, τύπου μαύρο - άσπρο απαντήσεις στα δύσκολα διλήμματα της ζωής, κάποιον που να πάρει την ευθύνη, δίνοντάς του συνταγές που θα του λένε ακριβώς τι πρέπει να κάνει. Μερικές φορές, δίνω σε αυτόν τον Σκοτ κάτι να φάει, για να μην πεθάνει της πείνας.
Και κατά τον ίδιο τρόπο, υπάρχει ένας Σκοτ Πεκ του Σταδίου Τρία, ο οποίος, σε κάποιες άλλες στιγμές άγχους, παλινδρομεί και μπαίνει στον πειρασμό να στηριχτεί στην επιστημονική του πλευρά αντί να στηριχτεί στην πνευματική του πλευρά. Συνήθιζα να λέω ότι αν με καλούσαν ποτέ να μιλήσω στην Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία - πράγμα βέβαια εξαιρετικά απίθανο - ασφαλώς θα μιλούσα για μελέτες με ελεγμένες μεταβλητές και δε θα έλεγα τίποτα για τα πνευματικά αυτά θέματα που δεν είναι μετρήσιμα. Αλλά η αλήθεια είναι ότι τελικά με κάλεσαν να μιλήσω στην Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία και, ως επί το πλείστον, κατάφερα να πετάξω στο μπουντρούμι τον Σκοτ Πεκ του Σταδίου Τρία μαζί με τον Σκοτ Πεκ του Σταδίου Ένα.
Μη συγχέετε τα πράγματα. Όλοι μας διατηρούμε μέσα μας, όσο κι αν έχουμε αναπτυχθεί, υπολείμματα από προηγούμενα στάδια της πνευματικότητά μας. Για αυτό, αν αισθάνεστε μια αυτάρεσκη ικανοποίηση έχοντας πείσει τον εαυτό σας ότι διαβαίνετε το Στάδιο Τέσσερα, ελέγξτε το μπουντρούμι σας. Αντιθέτως, αν αισθάνεστε κατώτεροι από τους άλλους, καλό είναι να συνειδητοποιήσετε ότι όλοι μας έχουμε μέσα μας ίχνη των πιο προχωρημένων σταδίων. Όπως είπε και ο Oscar Wilde : " Κάθε άγιος έχει ένα παρελθόν και κάθε αμαρτωλός ένα μέλλον".
Υπάρχει και ένας ακόμη λόγος για να έχω ταπεινοφροσύνη στο θέμα αυτό. Η πρώτη φορά που μίλησα για τα στάδια αυτά ήταν σε ένα σεμινάριο με τον Paul Vitz, τον οποίο έχω ήδη αναφέρει σαν μια από τις αυθεντίες στη χώρα μας πάνω στο θέμα της σύνδεσης της ψυχολογίας με τη θρησκεία. Αφού είχα μιλήσει, ο Paul είπε:
" Το βρήκα πολύ ενδιαφέρον να ακούσω για τα στάδια του Δρα Πεκ. Νομίζω ότι πραγματικά ισχύουν. Μάλιστα, θα τα χρησιμοποιώ προσωπικά με τους πελάτες μου. Αλλά θα ήθελα να θυμάστε όλοι πως αυτό που ο Σκότι αποκαλεί Στάδιο Τέσσερα δεν είναι παρά μόνο η αρχή".
Επιμέλεια κειμένων: Ευαγγελία Τσέλκου
Το προηγούμενο μέρος του άρθρου:
